Z historii kościoła w Bogucicach

W odległości kilkuset metrów od hali widowiskowo- sportowej Spodek, w centrum Katowic, stoi jeden z najpiękniejszych kościołów tego miasta. Przez ostatnie kilkanaście lat znajduje się w ciągłym remoncie, a mimo to ani razu nie został zamknięty. To kościół św. Szczepana w Bogucicach, który wraz ze Szpitalem Bonifratrów i ośrodkiem wychowawczym ss. św. Jadwigi stanowi niepowtarzalne neogotyckie założenie architektoniczne. Kościół został wpisany do rejestru zabytków dnia 26 maja 1988. Parafia św. Szczepana w Bogucicach to najstarsza parafia w Katowicach, jej początki datowane są na wiek XIV. Z wykazu przedstawiciela kurii krakowskiej Brzostowskiego, w latach 1551-1558 dowiadujemy się, że płaci świętopietrze w wysokości 2 groszy. Do parafii należały wsie: Bogucice, Załęże, Kuźnica Bogucka i Katowice. Pierwszy kościół parafialny pw. św. Doroty stał na „górce”, kolejny drewniany w miejscu dzisiejszej świątyni i służył do 1773 roku. Fundatorami obecnego kościoła byli: Franciszek Hubert Thiele–Winckler, Rejencja Królewska w Opolu i biskup wrocławski kard. Jerzy Kopp, jej architektem był Paweł Jackisch z Bytomia, a nadzorcą budowlanym – Paweł Müller z Chełmu Wielkiego. 17 lipca 1892 roku poświęcono kamień węgielny pod nowy kościół. Kościół konsekrował 25października 1894 kardynał Georg Kopp.

Rozwój przemysłu w Bogucicach i jego skutki dla miasta

Rozwój przemysłu był głównym czynnikiem wzrostu liczby ludności i przemian urbanistycznych w XIX wieku. W 1822 roku na terenie Bogucic zostały wybudowane: huta cynku „Fanny” i kopalnia „Ferdynand”. Do połowy XX wieku miejscowość utrzymywała charakter rolniczy, po czym w latach 70. na obszarach rolnych wybudowano osiedla mieszkaniowe. Bogucice zostały jedną z dzielnic Katowic. W wyniku działań II wojny światowej, kościół uległ częściowemu zniszczeniu, później ucierpiał w wyniku szkód górniczych. Ostatnie prace związane z renowacją wnętrza i elewacji świątyni a także z konserwacją piaskowcowych figur stojących przed kościołem wykonuje firma RECO Konserwacja Zabytków Sp. z o.o. z Katowic. Właścicielami firmy jest inżynier budownictwa Marian Jaksik i konserwator dzieł sztuki Adrian Poloczek. Firma RECO potwierdza swoje kompetencje przystępując do konserwacji obiektów znajdujących się w centrach i na przedmieściach wielu śląskich miast. Szkody górnicze, które naruszają statykę murów, ekstremalne zabrudzenie, korozja cegły i kamienia – to zadania inżynierskie i konserwatorskie, z którymi przychodziło im się zmierzyć podczas ratowania kościoła Mariackiego w Katowicach czy podczas aktualnie trwających prac w kościele protestanckim w Bytomiu- -Miechowicach. Jest to jeden z najdłużej i najściślej współpracujących partnerów firmy Remmers w Polsce. Profesjonalizm i szacunek dla obiektów zabytkowych, którymi zajmuje się RECO od początku swej działalności gwarantują sukces kolejnych realizacji. Znaczenie ma też dobra współpraca ze specjalistami z Remmers Polska, w tym zwłaszcza z przedstawicielem na Śląsku – Piotrem Szczepanem. Stan zachowania i przyczyny zniszczeń elewacji Kościół św. Szczepana w Bogucicach jest to ceglana monumentalna neogotycka świątynia, stojąca na cokole z piaskowca z bogatym detalem architektonicznym wykonanym w części ze sztucznego kamienia. Wspólny jest czas powstania i podobny stan zachowania, na który wpływały zewnętrzne czynniki atmosferyczne oraz środowiskowe, związane z klimatem wielkoprzemysłowym. Jak wszystkie obiekty w tym rejonie Katowic elewacja była pokryta grubym „kożuchem” szczelnych, brunatnych nawarstwień brudu, które zafałszowały odbiór estetyczny budowli oraz doprowadziły do osłabienia struktury materiałów cegły, piaskowca i sztucznego kamienia.

Na elewacji widoczne były wysolenia w postaci wykwitów kor gipsowych, zabrudzenia, uszkodzenia okładziny ceramicznej oraz detali kamiennych. Wszystkie rodzaje zniszczeń występujące na piaskowcu można było do niedawna zobaczyć na sześciu figurach stojących w płaszczyźnie ogrodzenia okalającego kościół. Są to: degradacja struktury kamienia, złuszczenia, uszkodzenia mechaniczne, ubytki, zabrudzenia, wysolenia. Partię cokołu kościoła wykonanego z płyt piaskowca pokrywała warstwa cementu. Spękania i ubytki widoczne były na laskowaniach okien. Niszczącym czynnikiem było uszkodzenie poszycia dachowego oraz brak ciągłości fugowania na dużych obszarach muru, co powodowało wnikanie wody do wnętrza kościoła. Kwaśne deszcze (słaby kwas siarkowy lub węglowy) wchodząc w reakcję z wapnem zawartym w tynkach i fugach powodowały powstanie wykwitów soli w postaci białych zabieleń - gipsu. Gips nierozpuszczalny w wodzie krystalizował na licu elewacji. W wielu miejscach ceglana okładzina trzonumuru była obluzowana i odspojona.

Przebieg prac

Prace podzielono na kilka etapów, w których zrealizowano konserwacje elewacji ceglanej i kamiennych detali architektonicznych. Po wykonaniu prób w celu doboru metody czyszczenia lica elewacji z kurzu, brudu oraz innych zanieczyszczeń zastosowano metodę chemiczną i mechaniczną. Stosowano preparat Fassadenreiniger Paste oparty na fluorku amonowym. Dzięki wysokiej lepkości pasta usunęła część zabrudzeń i nawarstwień z powierzchni materiałów, bez naruszenia ich pierwotnej struktury i penetracji związków chemicznych do przestrzeni porowatej. Po krótkim czasie oddziaływania preparat zmyto gorącą wodą pod ciśnieniem. Równolegle stosowano czyszczenie mechaniczne za pomocą strumieniowania drobnym ścierniwem lica fasad i kamienia. Jeżeli stan zachowania cegły i kamienia był bardzo zły, wzmacniano osłabiony, rozsypujący się materiał przez wprowadzenie spoiwa. Do wzmocnienia wstępnego zastosowano preparat klasyczny KSE OH, bardzo dobrze penetrujący preparat zawierający 75 % estru etylowego kwasu krzemowego i 25 % rozpuszczalników organicznych. Do wzmocnienia zasadniczego zastosowano preparaty KSE 300 i KSE 510 w zależności od potrzeb. Preparat KSE 510 ze względu na podwyższoną zawartość krzemionki stosowano szczególnie do konsolidacji bardzo porowatych i zniszczonych materiałów mineralnych. Następnie usunięto zwietrzałe i niespełniające wymogów technicznych fugi i wymieniono uszkodzone i spękane cegły. Ewentualne spękania ciosów kamiennych zostały sklejone zastrzykami z dobrze penetrującej żywicy epoksydowej o niskiej lepkości Injektionsharz 100. Elementy nieodwracalnie zniszczone wymieniono na nowe z materiału pierwotnego. Mniejsze ubytki w cegle i kamieniu wypełniono tzw. kitami stosując Restauriermörtel. Do wypełnienia spoin użyto specjalnej odmiany zaprawy Fugenmörtel wybarwionej w masie na kolor spoin oryginalnych. Wysokość, jak i sposób opracowania powierzchni ujednolicono z pierwotnie istniejącymi. Po wypełnieniu ubytków wykonano scalenie kolorystyczne uzupełnień. Zabieg ten polegał na upodobnieniu powierzchni do pierwowzoru za pomocą mineralnych pigmentów tlenkowych na bazie spoiwa, stosując barwienie laserunkowe. Dla ochrony elewacji ceglanej i elementów kamiennych przed niepożądanym wnikaniem wód opadowych i wilgoci z powietrza, jak i ponownym zabrudzeniem zabezpieczono całą elewację budynku poprzez hydrofobizację rozpuszczalnikowym preparatem siloksanowym Funcosil SNL.

Kontynacja prac. Barokowe figury świętych przed kościołem

Dopiero, co zakończono trwającą od kilku lat renowację kościoła, a konserwatorzy pracują obecnie ratując barokowe figury stojące przed kościołem. Kościół stoi na miejscu wcześniejszej świątyni, przed którą znajdował się zespół sześciu kamiennych figur; święty Paweł, święty Piotr, święty Szczepan, święty Józef z Dzieciątkiem, Najświętsza Maria Panna, święta Barbara. Wykonane przez laboratorium Remmers Polska badania zasolenia pobranych próbek kamienia z rzeźb wykazały zagrożenie solami. Dla odcięcia dopływu zasolonej wody z gruntu wykonano poziomą przeponę z preparatu Kiesol C w kremie w bazach figur. Dodatkowo wykonano odsolenie kamiennych rzeźb stosując Entsalzungskompresse - mieszankę bentonitu z dodatkami metodą migracji soli do rozszerzonego środowiska wodnego. Po wstępnej konsolidacji kamienia za pomocą preparatów KSE i oczyszczeniu poprzez delikatne strumieniowanie ścierniwem, konserwatorzy uzupełniają ubytki formy rzeźb stosując kilka kolorów zaprawy Restauriermörtel. Prace konserwatorskie trwają, lecz doświadczenie wykonawców gwarantuje sukces kolejnego etapu renowacji zespołu budowli na terenie parafii p.w. św. Szczepana w Bogucicach.